المپیاد نجوم و اخترفیزیک

المپیاد جهانی اخترشناسی (نجوم) و اختر فیزیک (IOAA) (انگلیسی: International Olympiad on Astronomy and Astrophysics) مسابقه‌ای بین‌المللی در نجوم و اخترفیزیک است که در بین دانش‌آموزان دبیرستانی برگزار می‌شود. نخستین المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک در چیانگ مای، تایلند در نوامبر/دسامبر ۲۰۰۷ برگزار شد. پس از آن مسابقات سالانه در طی اوت/سپتامبر یا اکتبر در اندونزی (۲۰۰۸)، ایران (۲۰۰۹)، چین (۲۰۱۰)، لهستان (۲۰۱۱)، برزیل (۲۰۱۲)، یونان (۲۰۱۳)، رومانی (۲۰۱۴) و برای بار دوم در اندونزی (۲۰۱۵) برگزار شد.

ایدهٔ المپیاد نجوم و اخترفیزیک توسط نمایندگان تایلند، اندونزی، ایران، چین و لهستان مطرح شد. هدف از این پیشنهاد، ایجاد یک مسابقه سطح بالا در رده دبیرستان و همچنین پیشرفت آموزش نجوم و اخترفیزیک در کشورهای مختلف بود. این ایده با موافقت سایر کشورها مواجه شد و این مسابقات جدید، المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک نام گرفت و اولین دوره آن در تایلند و در سال ۲۰۰۷ برگزار شد. لازم است ذکر شود مسابقات مشابهی به‌طور موازی و از سال ۱۹۹۶ در حال برگزاری است که المپیاد جهانی نجوم (IAO) خوانده می‌شود. قبل از ایجاد المپیاد جدید، بیشتر کشورها از جمله ایران در این المپیاد شرکت می‌کردند. در دوره اول المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک که در نوامبر/دسامبر ۲۰۰۷ برگزار شد، کشورهای آذربایجان، بنگلادش، بلاروس، بولیوی، برزیل، چین، یونان، هند، اندونزی، ایران، کره جنوبی، لائوس، لیتوانی، میانمار، لهستان، رومانی، سنگاپور، اسلواکی، سری‌لانکا، تایلند و اوکراین شرکت کردند.

مسابقات در هر سال، تحت نظر وزارت مربوط کشور میزبان سازماندهی می‌شود و حدود ۱۰ روز ادامه می‌یابد. هر کشور می‌تواند یک تیم حداکثر ۵ نفره شامل دانش‌آموزان و دو نفر بزرگسال به عنوان رهبر تیم به مسابقات بفرستد. (بعضی کشورها مانند ایران، تیم دومی را تحت عنوان مهمان به مسابقات می‌فرستند.) رهبران تیم (تیم لیدرها) می‌توانند سؤالات را به زبان مادری دانش‌آموزان ترجمه کنند. تمام هزینه‌های این ۷ نفر در این ده روز، توسط برگزارکنندگان تأمین می‌شود و شرکت‌کنندگان تنها بایستی هزینه سفر خود را بپردازند.

هر دوره از مسابقات شامل آزمون‌های زیر است:

آزمون نظری یا تئوری که از دو بخش سؤالات کوتاه و بلند تشکیل شده‌است. هر دوره معمولاً شامل ۱۵ سؤال کوتاه و ۲ یا ۳ سؤال بلند است. این آزمون تقریباً نصف نمره نهایی را تشکیل می‌دهد.

آزمون تحلیل داده که آزمونی بر روی کاغذ یا کامپیوتری است که طی آن شرکت‌کنندگان به تحلیل داده‌های واقعی می‌پردازند. این آزمون ۲۵٪ نمره کل را تشکیل می‌دهد.

آزمون رصد که می‌تواند شامل رصد زیر آسمان واقعی یا آزمون آسمان‌نما (پلنتاریوم) باشد. این آزمون نیز ۲۵٪ نمره نهایی را تشکیل می‌دهد.

همچنین مسابقه تیمی نیز آزمون دیگری است که طی آن اعضای یک تیم مشترکاً سؤال طولانی یا سختی را حل می‌کنند. نمرات این آزمون تأثیری در نمره نهایی ندارد.

زبان رسمی مسابقات انگلیسی است اگرچه امکان ترجمه سؤالات وجود دارد. کشور میزبان مسئول طراحی و تصحیح سؤالات است اگرچه تیم لیدرها می‌توانند به نمرات اعتراض کنند.